Antik Atina: Demokrasinin İlk Adımları
Atina demokrasisi antik yunan şehir devletlerinde uygulanmış olan demokrasi çeşididir. Atina devlet yönetimi antik çağın bilinen ilk demokrasisi ve en önemlisidir. Diğer yunan şehirleri de de demokrasi yönetimi kurmalarına rağmen ya Atina modelini seçmemişler ya da istikrarı sağlayamamışlardır . Bilinen ilk doğrudan demokrasidir. Doğrudan demokrasi Atina da yaşayan herkesin devlet yönetimine katılma hakkı olduğunu gösterir. Fakat karar alıcı sistemin içinde yer alanlar için ekonomik düzey gibi herhangi bir ölçüt de yoktur. Atinalı vatandaşlar temsilci seçmezler onun yerine yasaları ve vergi icralarını oylayarak karar verirler. Solon, Kleisthenes ve Atinalı Efialtes Atina demokrasisinin gelişmesinde büyük katkıları vardır. Atina demokrasisinin genel olarak Kleisthenes reformalrıyla kurulduğu kabul edilir. Diğer taraftan 7. Yy da Pisistratus un yönetimi ele geçirmesiyle tiranlık rejimi ortaya çıkmış solonun reform çalışmalarına rağmen Atina da tiranlık dönemi yaşanmıştır.
Solon ve Kleisthenes: Atina Demokrasisinin Mimarı
En büyük demokratik lider olarak gösterilen Periklesin ölümünden sonra ve Peloponez savaşının sonuna doğru Atina demokrasisi iki defa kesintiye uğrayarak oligarşik bir yapıya bürünmüştür. Atina demokrasisi m.ö 322 yılında yok edildi . Demokrasiye katılım ise şöyle idi Atina nüfusu içinde ki köle ve Atina dışından gelen nüfus sürekli olarak değişmektedir. Atina nüfusunun 100.000 i Atina vatandaşı ve Atina vatandaşı arasında da 40.000 i oy verme hakkına sahip yetişkin erkek bulunduğu tahmin edilmekte. Bu oran bazı durumlarda düşüşe sebep olmuştur .Pelopennes savaşları yüzünden hızlı bir düşüş meydana gelmiştir. Demokrasiye katılım oldukça düşük olduğunu görmemize rağmen antik çağlar için de oldukça büyük bir katılım söz konusudur. Atina polisinde demokrasiye girmeden önce polisi açıklamak lazımdır. Polis aslında kent devleti olarak bilinir .Polis yüzyıllar sonra modern devletlerde görülecek olan demokrasiye beşiklik etmiştir. Polislerde toplumsal yapı ve sınıflara bakacak olursak yurttaşlar yabancılar ve kölelerden oluştuğunu görürüz. Yurttaşlar polisin yerli halkını oluşturan ve belli haklara sahip olan özgür kişilerdir. Yabancılar ise özgür olmalarına rağmen hiçbir yurttaşlık hakkına sahip değillerdir. Kölelerin hiçbir hakları ve özgürlükleri yoktur. Meclisten söz edecek olursak meclis en az 40 yıl kez olmak üzere yıl boyu sıklıkla toplanıyorlardı . Meclis kararlarını oy çoğunluğu ile alırdı konuşmalarının dinlenmesinin ardından el kaldırılarak oylama yapılırdı . İnsanlar yalnızca seçme seçilme değil aynı zaman da kamu düzeni hakkındaki bütün konularda karar verme ve kamusal ve özel, sivil ve tüm önemli durumlarda mahkeme üyeleri olarak yargılama hakkına sahiptir. Atina nın erkek yurttaşlarının büyük bir bölümü yönetimde deneyim sahibi idi . Yönetim tam olarak halkın elinde idi Meclisin egemenliği sınırsızdı . Atina da toplumun çıkar gruplarına dayalı yapısı nispeten basitti . Aralarında etnik yada dini ayrışımlar yoktu. Kurumsal olarak kazanılmış haklara haklara sahip siyasi partiler yoktu. Demokrasinin halk yönetimi prensibine karşı çıkanlar bulunmaktaydı . Doğrudan demokrasi burada Atina da yaşayan herkesin devlet yönetimine katılacağı anlamına da gelmez. Fakat karar alıcı sistemin içinde yer alanlar için ekonomik düzey gibi herhangi bir ölçüt de yoktur. Atinalı vatandaşlar seçmen seçmedikleri gibi onun yerine yasaları ve vergi icralarını oylayarak da karar verme hakkına sahiplerdi . Atina demokrasisi eşitlik anlayışı salt katılım , işleyiş ve yargı ile sınırlı kalmıyordu Demokrasinin temel değerleri olan özgürlüğün ve eşitliğin barış ortamında yaşanılması savunulmasını ve hatta uğrunda ölümünü de gerektiriyordu.
Atina Demokrasisinin Temel İlkeleri
Atina demokrasisin uygulamadaki en önemli özelliği doğrudan katılım ve dönüşümlü etkinliği esas alması idi. Atina merkez olmak üzere tüm attika da yaşamakta olan vatandaş konumundaki 18 yaşın üzerindeki ve sadece eril nüfusun katılımı ile oluşturulan halk meclisinin ve otuz yaşın üzerindeki vatandaşlar arasında kura ve seçim yolu ile katılım ve etkinlikte bulunmuş oldukları kara ve yürütme organları sayesinde işlerlik sağlamıştır. Vatandaşlık haklarına dayalı Atina demokrasisinin temel hedefi niteliği ve dolayısıyla normu özgürlükçü ve eşitlikçi olmasıdır. Atina demokrasisinin diğer yönü de ifade özgürlüğü idi Atina demokrasisinde eşitlik ilkesine dayalı olarak uygulama bulan diğer olgu ise yönetmenin ve yönetilmenin zamansal ve birimsel dönüşümlüğüdür. Demokratik anayasal düzende eşitlik ilkesinin geçerli olması gereken en önemli alan ise yargıdır.
Antik Atina'da hayat bulan demokrasi, insanlık tarihindeki en önemli politik gelişmelerden biriydi. Atina demokrasisi, özgürlük ve eşitlik değerlerini temel alarak her yurttaşın katılımını teşvik eden bir sistem olarak ortaya çıktı. Ancak demokrasi, yükseliş ve düşüş dönemleri yaşadı ve sonunda M.Ö. 322'de sona erdi. Bugün, Atina demokrasisinin mirası hala canlıdır. Dünya genelindeki demokratik toplumlar, bu antik sistemi temel alarak modern demokrasilerini oluşturmuşlardır. Atina'nın demokrasi deneyimi, vatandaşların aktif katılımının ve eşit yargının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Yazımızda, Atina'nın devlet anlayışının bu önemli tarihçesine dair fikir sahibi olacak ve antik demokrasinin bugünkü demokratik sistemlere nasıl ilham verdiğini anlayacaksınız. Unutmayın ki demokrasi, özgürlük ve katılım için vazgeçilmez bir değerdir ve bu değeri sürdürmek hepimizin görevidir.
